Zakażenia miejsca operowanego (ZMO) stanowią 22% ogółu infekcji szpitalnych
i występują u 38% pacjentów chirurgicznych.
Najczęstszą przyczyną rozwoju tych zakażeń jest
własna (endogenna) flora bakteryjna,
obecna w miejscu przecięcia skóry i w pobliżu tej okolicy.
Zakażenia miejsca operowanego zwiększają ryzyko zgonu, a także
wydłużają pobyt chorego
w szpitalu – w przypadku zakażeń powierzchownych o co najmniej 1–3 dni.
Powikłane ZMO wydłużają hospitalizację dwukrotnie, częściej wówczas konieczne jest
ponowne przyjęcie do szpitala w późnym okresie po operacji.
Obecnie zaleca się systemowe zastosowanie higienicznego przygotowania skóry pacjenta
poprzez
kąpiel i właściwą dezynfekcję skóry bezpośrednio przed jej nacięciem.
Kąpiel (lub prysznic) z zastosowaniem środka antyseptycznego wskazana jest zazwyczaj
6–12 godz. przed zabiegiem oraz rano w dniu zabiegu (rekomendacje Center for Disease Control
– CDC, kategoria IB – silne zalecenia wynikające z wyników badań oraz mocnych przesłanek teoretycznych).
Według zaleceń CDC i AORN (Association of Operating Room Nurses)
nie należy usuwać
owłosienia z pola operacyjnego, chyba że jest to konieczne ze względu na utrudnienie
przeprowadzenia operacji.
W takich sytuacjach
golenie powinno wykonać się bezpośrednio przed zabiegiem,
a nie poprzedniego dnia, dlatego że usuwanie owłosienia 24 godz. przed operacją może zwiększać
ryzyko infekcji z powodu mikrourazów podczas golenia, co z kolei sprzyja kolonizacji
mikroorganizmów, a tym samym zwiększa ryzyko zakażenia rany.
Najmniejsze ryzyko zakażenia okolicy planowanego cięcia występuje wówczas,
gdy czas
między goleniem a rozpoczęciem operacji jest krótszy niż 1–2 godz., a największe,
gdy pole operacyjne goli się ponad 24 godz. przed planowanym zabiegiem chirurgicznym.
Jak wskazują badania,
największe ryzyko zakażenia okolicy planowanego cięcia chirurgicznego
występuje
po goleniu mechanicznym (2,5%), mniejsze po goleniu elektrycznym (1,4%),
a najmniejsze bez golenia (0,9%).
Preferowaną obecnie
metodą usuwania owłosienia w obrębie pola operacyjnego jest
strzyżenie za pomocą strzygarek chirurgicznych.
Nie zaleca się natomiast
golenia w polu operacyjnym, gdyż sprzyja to mikrourazom skóry
i wtórnym jej infekcjom, oraz stosowania środków do depilacji, które mogą powodować
reakcją uczuleniową.
Standardowym działaniem w ramach przygotowania pola operacyjnego jest jego dezynfekcja.
Dezynfekcję pola przeprowadza chirurg mający operować chorego lub lekarz,
który będzie asystować w czasie zabiegu, jeżeli operator wyrazi na to zgodę.
Operator jest odpowiedzialny za jakość dezynfekcji i za wielkość zdezynfekowanej
powierzchni pola.
Pielęgniarki lub położne operacyjne nie mogą dezynfekować skóry pola operacyjnego.
Ściśle należy
przestrzegać czasu dezynfekcji, która powinna trwać
ok. 3–5 min.
Nie wolno wycierać dezynfekowanej powierzchni do sucha, środek musi sam wyschnąć.
Zdezynfekowana powierzchnia musi być większa od planowanego pola,
wyznaczonego przez serwety operacyjne.
Środek do dezynfekcji pola powinien charakteryzować się
szerokim spektrum działania,
krótkim czasem schnięcia,
długotrwałym działaniem biobójczym, komfortem dla pacjenta,
brakiem zapachu, brakiem właściwości inaktywacji środka w obecności substancji organicznych
(krew, wydzieliny z rany, płyny ustrojowe) oraz brakiem działania drażniącego skórę.
Badanie skuteczności działania preparatów antyseptycznych jest prowadzone wobec:
Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Enterococcus hirae, Escherichia coli, Candida albicans, wirusa polio oraz adenowirusa.
Obecnie do dezynfekcji pola operacyjnego najczęściej stosuje się jodofory (np. jodowany powidon),
preparaty na bazie alkoholu etylowego lub izopropylowego (70–92%) oraz 4-, 2- lub 0,5-procentowe
alkoholowe roztwory glukonianu chlorheksydyny.
Antyseptyki do dezynfekcji błon śluzowych i ran nie mogą działać drażniąco na tkanki,
dlatego produkuje się je na bazie wody.
Substancje czynne są rozpuszczone w wodzie, a alkohol jest czasem dodawany w małej ilości jako środek konserwujący.
Po całkowitym wyschnięciu środka dezynfekcyjnego stosuje się obłożenie
pola operacyjnego w celu stworzenia i utrzymania aseptycznych warunków wokół rany operacyjnej
w czasie zabiegu.
Nowoczesne obłożenie pola powinno spełniać wymagania normy PN-EN 13795 i charakteryzować się
m.in.: wytrzymałością na rozciąganie, absorpcyjnością, brakiem pylenia, dobrą przylepnością,
stanowić barierę dla drobnoustrojów w celu ograniczenia ich migracji do miejsca nacięcia skóry.
Najczęściej stosowanym obłożeniem są serwety bawełniane lub bawełniano-poliestrowe,
które nie spełniają ww. normy ze względu m.in. na pylenie, konieczność stosowania opinaków
do ich umocowania oraz przepuszczalność dla drobnoustrojów w przypadku ich nawilgocenia.
W przypadku syntetycznych folii chirurgicznych pozytywnymi aspektami są: brak pylenia, nie ma
konieczności stosowania opinaków oraz możliwości przenikania do pola operacyjnego drobnoustrojów.
Nowością w zakresie obłożeń chirurgicznych jest stosowanie płynnej bariery mikrobiologicznej,
która wskutek polimeryzacji tworzy film na skórze pola.
Płynna postać preparatu pozwala na dokładne pokrycie nierówności skóry i krótkiego owłosienia pozostawianego
w polu operacyjnym.
Utworzony film mechanicznie unieruchamia patogeny oraz podtrzymuje biobójcze działanie
wcześniej zastosowanych środków do dezynfekcji skóry. Z badań Światowej Organizacji Zdrowia
wynika, że zastosowanie skutecznego obłożenia pola operacyjnego zmniejsza ryzyko występowania
infekcji o ok. 50%.
Najczęściej popełniane błędy w przygotowaniu pola operacyjnego to:
- dezynfekcja pola operacyjnego przez chirurga ubranego w jałowy fartuch (możliwość zabrudzenia fartucha),
- trzymanie suchych gazików przez chirurga w zdezynfekowanej ręce (bez użycia jałowych rękawic),
- nie zmienianie rękawiczek pomiędzy dezynfekcją a dalszą częścią zabiegu,
- osuszanie pola operacyjnego,
- okładanie mokrego pola operacyjnego.
Źródło: http://www.termedia.pl/Przygotowanie-pola-operacyjnego-jako-niezbedny-element-przygotowania-chorego-do-operacji,50,16213,1,0.html; 6.10.2016
http://www.prawoimedycyna.pl/pliki/konferencje/216/zakazenia_2014_bielecki_antyseptyka_i_lavaseptyka.pdf
